Terrorizm yeni bir fakt
deyil, dəyişən ideologiyası və məqsədləri istiqamətində fərqli vasitələr
istifadə edərək təhdidlərini tarix boyunca davam etdirmişdir. Lakin bu günün
terrorizmi daha təcavüzkar və mərhəmətsiz rəftarıyla tanınmaqdadır. İndiki
vaxtda "yeni" və ya "qlobal terrorizm" olaraq adlandırılan
terrorizmin ayırd edici ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti
hədəflərini reallaşdırmaq üçün heç bir sərhəd tanınmamasıdır. Terrorist
qruplar, hərəkətlərini müvəffəqiyyətlə reallaşdırmaq üçün canından keçməyə hazır çox sayda intiharcılardan ibarətdir. Daha
əvvəlki dövrlərdə həyata keçirilən hücumlarda bir çox insanın ölməsinə
baxmayaraq terroristlər qaçaraq xilas olmağı bacarırdılar. Ölüm qorxusu terrorizmin qlobal ölçülərə çatmasına mane
olmaqda idi. Lakin bu günün terroristləri ətraflarındakı minlərlə insanın
canına asanca qıyabildikləri kimi öz canlarından da vazgeçə bilməktədirlər.
Terrorizmi araşdıran bir çox araşdirmaçının maraqlandıran bir başqa mövzu isə həyatını
terrorist məqsədlərə həsr edib sonunu intihar hərəkətləriylə gətirməyi üstün
edən terroristlərin psixologiyasıdır. İntihar aktivisti terroristlər nəyə
əsaslanaraq bu mərhələlərə qədər gələ bilirlər?
Terrorizm faktını daha dəqiq
bir şəkildə açıqlamaq üçün bu
yazıda terroristlərin psixologiyasını, məqsədlərini və ideologiyalarını
anlamağa çalışacağıq.
Terroristin dünyanı qəbul etmə şəkli məmuniyyətsizlikdən ibarətdir;
buna səbəb olan bir neçə faktor var. Birincisi, idealındakı dünyanın gerçəklə uyğunlaşmaması
və özünü inkişaf etdirmə imkanlarını məhdud tapmasıdır. Bu mənfiliklər
terrorçunun özünü haqlı çıxarması üçün kifayət edir. Bu əsnada terrorist
aqressiv duyğulara qapılmaqdadır. Bunun təməlində terroristin məntiqinə
yerləşən haqsızlıq duyğusu, bunların aradan qalxması üçün bir şeylərin
dəyişdirilməsinin qaçınılmaz olduğu və bu dəyişmənin içində onun də iştirak
etməsi lazım olduğu fikri yatmaqdadır. Bu cür düşüncələr öz içində yaratdığı
fantastika və idealları uğrunda ölümü gözə alan fanatiklərin ortaya çıxmasına
səbəb olmaqdadır
Terroristlərin psixoloji narahatlığı olub olmadığı bir çox müzakirəyə
mövzu olmuşdur. Edilən araşdırmalar nəticəsində bəzi istisnalar xaricində bu
cür şərhlərin səhv olduğu və terroristlərin bir çoxunun heç bir psixoloji
narahatlığı olmadığı bildirilir. Terrorizm araşdırmaçılarından N. Livingstone,
terrorçular arasında psikopatoloji hadisələrinin çox nadir görüldüyünü ifadə
etməkdədir. Burada daha çox komplekslərin təsiri olduğu düşünülməkdədir. Terroristlər
arasında balanssız, özünü kəşfedəməmiş, amma eyni zamanda liderliyi, şöhrət
olmanın bir yolunu axtaran insanlara rast gəlinməkdədir. Terrorist qruplarda
əksəriyyəti təşkil edən gənclər üçün bu cür fəaliyyətlər özünə inam qazanmaq,
təklikdən xilas olmaq baxımından xoş görülməkdədir. Terrorist qruplarda gəncləri qəhrəman olmaq şansı, macəra
atmosferi də. Gənc terroristlərə əhəmiyyətli bir məqsəd uğruna xidmət etdikləri
inancı təmin olmaqdadırlar. Bəzən bir inanc uğrunda ölərək şəhid olma imkanı da
güclü bir psixoloji impuls yaradır
M. Taylorun terrorizm psixologiyası əsasında iki qrup terrorist
arasında bir araşdırma edilmişdir. Birinci qrup uğursuz, özünə inamı olmayan və
saldırğanlıkları ilə açıqlanan insanlardan; ikincisi ağıllı və özündən əmin
insanlardan meydana gəlməkdədiri. Bu araşdırmanın nəticəsinə əsaslanaraq Taylor
bu cür qrupların psixoloji xüsusiyyətlərinin təyini çox əhəmiyyətli olduğunu
ifadə etməkdədir. Çünki girov alınan insanların sərbəst buraxılması ilə
əlaqədar danışıqlarda birinci qrup terrorçular arasında çəkişmələr və bundan
ötəri diqqətlərinin dağılması haqqında danışılan ikən ikinci qrup terrorçular
ilə bu cür danışıqların çox çətin olduğu və çox vaxt bir nəticəyə varılmayacağı ifadə edilməkdədir.
Bir insanın terrorist ola bilməsi üçün inancının şiddəti məqsədinə
çatmaq adına lazımlı bir vasitə olaraq görəcək qədər kuliminasiya nöqtəsinə
çatması lazımdır. Etdiklərinin doğru olduğuna inanmaları özlərini haqlı
çıxarmağa kafi bir səbəbdir. Çünki ancaq doğruluğuna inandıqları bir iş üçün bütünlüklə
özlərini qurban verə bilərlər.
Fanatizmin bütün terroristlərə xas bir fakt olmadığının deyilməsinə
baxmayaraq xüsusilə fanatizm bütün terrorist qrupları birləşdirən psixoloji bir
faktordur. Bir-birlərindən fərqli terrorist qruplar olmasına baxmayaraq bütün
terroristlərin vəzifələrinə olan sədaqətliyindən, məqsədləri uğrunda ən uc
nöqtələrə qədər getməyə hazırlıqlarından davranış bənzərliyi müşahidə
edilməkdədir.
Nəticə olaraq bir terroristin meydana gəlməsində üç əhəmiyyətli
faktor iştirak etməkdədir: Bunlardan birincisi adamın öz haqlılığından əmin
olması, ikincisi terrorizmin daha çox özünə inamı yox insanlar arasında yayılması və üçüncüsü də
terrorizmin şəxsi, iqtisadi və siyasi tələblərə cavab ola bilər. Lakin bir
mübahisəsiz olan bir nəticə bütün terroristləri birləşdirən faktorun sinfi və
ya regional deyil tarixə və dünyaya baxış bucaqlarının bir olmasıdır.
Terroristlərin ortaq nöqtəsi hər şeyi ucdan uca görməsidir. Onlar
üçün tək qara və ya ağ, doğru və ya səhv var. Dünya onlar üçün ikiyə
ayrılmışdır; dostlar və düşmənlər. Terroristlər tək prinsiplə hərəkət
etməkdədirlər; bu da bizimlə olmayan hamısıyla bizə qarşıdır anlayışıdır.
Terrorizmin insanlığa və heç bir sağlam məntiqə sığmayan fəlsəfəsi
insanların həyat hüquqlarının tanınmaması və öldürülmələrinin prinsip olaraq
qəbul edilməsidir. Bununla birlikdə qurbanlar insan olmaqdan çıxarılmaqdadır.
Yəni düşmənlər insan olaraq deyil "donuz", "mikrob",
"varlıq" olaraq görülməkdədir.
Klu Klux Klan terrorist qrupuna aid bir terrorist dörd uşağın
öldürülməsi ilə əlaqədar etdiyi şərhdə bunların uşaq deyil, kiçik varlıqlar
olduğunu söyləmişdir. "Bunları öldürdüyüm üçün əsla peşman deyiləm, səbəb?
Çünki mən zəhərli bir ilanı öldürərkən kiçik və ya böyük ayrımı etməm "deyərək
şərh etmişdir.
Qırmızı Ordu qrupunun rəhbərlərindən biri olan Ulrika Maynhof forma
geyən hər kəsi bir donuz olaraq gördüklərini ifadə etmişdir. "Yəni bunlar
insan olmaqdan çıxmaktadırlar. Bu da bizim problemin bir həllidir. Bu cür
insanlarla əlaqədə olmağın bir lüzumu yoxdur və öldürülmələri təbii bir
nəticədir. "
D. Olşanskiyə görə terrorçular psixoloji çatışmazlıqlar yaşayan
insanlardır; bunun kökü çocukluklarına qədər uzana bilər. Bu əskiklik
əksikliyin yeri başqa yollarla doldurma ehtiyacını yaradır. Terroristin
psixologiyasına məntiqli düşüncələr yerinə böyük ölçüdə duyğular hakimdir.
Terroristlər duyğularını ifadə etmələri üzərinə iki qrupa bölünür:
Birinci tip terrorist həddindən artıq soyuqqanlılığı ilə müəyyənləşdirilir.
Güclü duyğuların əskikliyi və soyuqqanlılıq terrorist fəaliyyətlərin
başarılılığını yüksəldən və risk səviyyəsini aşağı salan xüsusiyyət olaraq
sayılmaqdadır. İkinci tip terrorist duyğu dolu həyat davam etdirməkdədir.
Enerji çoxu hiper aktivliyi və çox romantikliyə gətirib çıxarmaqdadır.
Terrorist, hərəkət əsnasında yalnız işinə konsentrə olar; lakin normal həyat
içində duyğularını, qorxularını və agresivliyini gizlətdiyində çətinlik çəkir.
Olşanski terroristlərə xas üç tip sindrom ifadə etmişdir:
• "Zombi Sindromu": Hər zaman döyüşməyə və təyin etdiyi
düşmənə qarşı çıxmağa hazır bir tipdir. "Döyüşçü" ruha malikdir. Bu
cür insanlar daim döyüş şərtləri içərisində yaşayarlar. Hüzur və səssizlikdən
qaçınarlar. Çox yaxşı silah istifadə edərlər.
• "Rambo Sindromu": Əsəbi bir quruluşa malikdir və öz içində
daim ikiləmə yaşar. Bir tərəfdən həyəcanın cazibədarlığına qapılar, digər
tərəfdən bu cür hərəkətlərə qatılmasından ötəri vicdan əzabı çəkər. Bu insanlar
özlərinə bir qurtarıcı gözüylə baxmaqdadır və "dünyanı qurtarma"
missiyasını öz üzərinə götürür. Bu bir "missioner sindromudur".
• "intiharçı Aktivist Sindromu": təyin qurbanları ilə birlikdə
öz həyatlarına da son verən intiharcılara məxsusdur. Bu cür insanlar ideoloji
və inancları üçün canını fəda etməyə hazırdır. Intiharçı öz ölümüylə birlikdə
ola bildiyi qədər çox düşməninin canını ala bilmə imkanından xoşbəxtlik duyur.
Bunun üçün ölüm qorxusunu məğlub etməsi lazımdır. İntiharcılar ölümdən daha çox
ölməyi başaramamaktan, yaralanmaqdan və polisin əlinə düşməkdən qorxurlar. Buna
görə də xilas üçün çox vaxt ölməyi seçərlər.