Terrorizmin Psixologiyası

Terrorizm yeni bir fakt deyil, dəyişən ideologiyası və məqsədləri istiqamətində fərqli vasitələr istifadə edərək təhdidlərini tarix boyunca davam etdirmişdir. Lakin bu günün terrorizmi daha təcavüzkar və mərhəmətsiz rəftarıyla tanınmaqdadır. İndiki vaxtda "yeni" və ya "qlobal terrorizm" olaraq adlandırılan terrorizmin ayırd edici ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti hədəflərini reallaşdırmaq üçün heç bir sərhəd tanınmamasıdır. Terrorist qruplar, hərəkətlərini müvəffəqiyyətlə reallaşdırmaq üçün canından keçməyə hazır çox sayda intiharcılardan ibarətdir. Daha əvvəlki dövrlərdə həyata keçirilən hücumlarda bir çox insanın ölməsinə baxmayaraq terroristlər qaçaraq xilas olmağı bacarırdılar.  Ölüm qorxusu  terrorizmin qlobal ölçülərə çatmasına mane olmaqda idi. Lakin bu günün terroristləri ətraflarındakı minlərlə insanın canına asanca qıyabildikləri kimi öz canlarından da vazgeçə bilməktədirlər.

Terrorizmi araşdıran bir çox araşdirmaçının maraqlandıran bir başqa mövzu isə həyatını terrorist məqsədlərə həsr edib sonunu intihar hərəkətləriylə gətirməyi üstün edən terroristlərin psixologiyasıdır. İntihar aktivisti terroristlər nəyə əsaslanaraq bu mərhələlərə qədər gələ bilirlər?

Terrorizm faktını daha dəqiq bir şəkildə açıqlamaq üçün bu yazıda terroristlərin psixologiyasını, məqsədlərini və ideologiyalarını anlamağa çalışacağıq.

Terroristin dünyanı qəbul etmə şəkli məmuniyyətsizlikdən ibarətdir; buna səbəb olan bir neçə faktor var. Birincisi, idealındakı dünyanın gerçəklə uyğunlaşmaması və özünü inkişaf etdirmə imkanlarını məhdud tapmasıdır. Bu mənfiliklər terrorçunun özünü haqlı çıxarması üçün kifayət edir. Bu əsnada terrorist aqressiv duyğulara qapılmaqdadır. Bunun təməlində terroristin məntiqinə yerləşən haqsızlıq duyğusu, bunların aradan qalxması üçün bir şeylərin dəyişdirilməsinin qaçınılmaz olduğu və bu dəyişmənin içində onun də iştirak etməsi lazım olduğu fikri yatmaqdadır. Bu cür düşüncələr öz içində yaratdığı fantastika və idealları uğrunda ölümü gözə alan fanatiklərin ortaya çıxmasına səbəb olmaqdadır

Terroristlərin psixoloji narahatlığı olub olmadığı bir çox müzakirəyə mövzu olmuşdur. Edilən araşdırmalar nəticəsində bəzi istisnalar xaricində bu cür şərhlərin səhv olduğu və terroristlərin bir çoxunun heç bir psixoloji narahatlığı olmadığı bildirilir. Terrorizm araşdırmaçılarından N. Livingstone, terrorçular arasında psikopatoloji hadisələrinin çox nadir görüldüyünü ifadə etməkdədir. Burada daha çox komplekslərin təsiri olduğu düşünülməkdədir. Terroristlər arasında balanssız, özünü kəşfedəməmiş, amma eyni zamanda liderliyi, şöhrət olmanın bir yolunu axtaran insanlara rast gəlinməkdədir. Terrorist qruplarda əksəriyyəti təşkil edən gənclər üçün bu cür fəaliyyətlər özünə inam qazanmaq, təklikdən xilas olmaq baxımından xoş görülməkdədir. Terrorist qruplarda  gəncləri qəhrəman olmaq şansı, macəra atmosferi də. Gənc terroristlərə əhəmiyyətli bir məqsəd uğruna xidmət etdikləri inancı təmin olmaqdadırlar. Bəzən bir inanc uğrunda ölərək şəhid olma imkanı da güclü bir psixoloji impuls yaradır

M. Taylorun terrorizm psixologiyası əsasında iki qrup terrorist arasında bir araşdırma edilmişdir. Birinci qrup uğursuz, özünə inamı olmayan və saldırğanlıkları ilə açıqlanan insanlardan; ikincisi ağıllı və özündən əmin insanlardan meydana gəlməkdədiri. Bu araşdırmanın nəticəsinə əsaslanaraq Taylor bu cür qrupların psixoloji xüsusiyyətlərinin təyini çox əhəmiyyətli olduğunu ifadə etməkdədir. Çünki girov alınan insanların sərbəst buraxılması ilə əlaqədar danışıqlarda birinci qrup terrorçular arasında çəkişmələr və bundan ötəri diqqətlərinin dağılması haqqında danışılan ikən ikinci qrup terrorçular ilə bu cür danışıqların çox çətin olduğu və çox vaxt  bir nəticəyə varılmayacağı ifadə edilməkdədir.

Bir insanın terrorist ola bilməsi üçün inancının şiddəti məqsədinə çatmaq adına lazımlı bir vasitə olaraq görəcək qədər kuliminasiya nöqtəsinə çatması lazımdır. Etdiklərinin doğru olduğuna inanmaları özlərini haqlı çıxarmağa kafi bir səbəbdir. Çünki ancaq doğruluğuna inandıqları bir iş üçün bütünlüklə özlərini qurban verə bilərlər.

Fanatizmin bütün terroristlərə xas bir fakt olmadığının deyilməsinə baxmayaraq xüsusilə fanatizm bütün terrorist qrupları birləşdirən psixoloji bir faktordur. Bir-birlərindən fərqli terrorist qruplar olmasına baxmayaraq bütün terroristlərin vəzifələrinə olan sədaqətliyindən, məqsədləri uğrunda ən uc nöqtələrə qədər getməyə hazırlıqlarından davranış bənzərliyi müşahidə edilməkdədir.

Nəticə olaraq bir terroristin meydana gəlməsində üç əhəmiyyətli faktor iştirak etməkdədir: Bunlardan birincisi adamın öz haqlılığından əmin olması, ikincisi terrorizmin daha çox özünə inamı yox  insanlar arasında yayılması və üçüncüsü də terrorizmin şəxsi, iqtisadi və siyasi tələblərə cavab ola bilər. Lakin bir mübahisəsiz olan bir nəticə bütün terroristləri birləşdirən faktorun sinfi və ya regional deyil tarixə və dünyaya baxış bucaqlarının bir olmasıdır.

Terroristlərin ortaq nöqtəsi hər şeyi ucdan uca görməsidir. Onlar üçün tək qara və ya ağ, doğru və ya səhv var. Dünya onlar üçün ikiyə ayrılmışdır; dostlar və düşmənlər. Terroristlər tək prinsiplə hərəkət etməkdədirlər; bu da bizimlə olmayan hamısıyla bizə qarşıdır anlayışıdır.

Terrorizmin insanlığa və heç bir sağlam məntiqə sığmayan fəlsəfəsi insanların həyat hüquqlarının tanınmaması və öldürülmələrinin prinsip olaraq qəbul edilməsidir. Bununla birlikdə qurbanlar insan olmaqdan çıxarılmaqdadır. Yəni düşmənlər insan olaraq deyil "donuz", "mikrob", "varlıq" olaraq görülməkdədir. 

Klu Klux Klan terrorist qrupuna aid bir terrorist dörd uşağın öldürülməsi ilə əlaqədar etdiyi şərhdə bunların uşaq deyil, kiçik varlıqlar olduğunu söyləmişdir. "Bunları öldürdüyüm üçün əsla peşman deyiləm, səbəb? Çünki mən zəhərli bir ilanı öldürərkən kiçik və ya böyük ayrımı etməm "deyərək şərh etmişdir.

Qırmızı Ordu qrupunun rəhbərlərindən biri olan Ulrika Maynhof forma geyən hər kəsi bir donuz olaraq gördüklərini ifadə etmişdir. "Yəni bunlar insan olmaqdan çıxmaktadırlar. Bu da bizim problemin bir həllidir. Bu cür insanlarla əlaqədə olmağın bir lüzumu yoxdur və öldürülmələri təbii bir nəticədir. "

D. Olşanskiyə görə terrorçular psixoloji çatışmazlıqlar yaşayan insanlardır; bunun kökü çocukluklarına qədər uzana bilər. Bu əskiklik əksikliyin yeri başqa yollarla doldurma ehtiyacını yaradır. Terroristin psixologiyasına məntiqli düşüncələr yerinə böyük ölçüdə duyğular hakimdir.

Terroristlər duyğularını ifadə etmələri üzərinə iki qrupa bölünür: Birinci tip terrorist həddindən artıq soyuqqanlılığı ilə müəyyənləşdirilir. Güclü duyğuların əskikliyi və soyuqqanlılıq terrorist fəaliyyətlərin başarılılığını yüksəldən və risk səviyyəsini aşağı salan xüsusiyyət olaraq sayılmaqdadır. İkinci tip terrorist duyğu dolu həyat davam etdirməkdədir. Enerji çoxu hiper aktivliyi və çox romantikliyə gətirib çıxarmaqdadır. Terrorist, hərəkət əsnasında yalnız işinə konsentrə olar; lakin normal həyat içində duyğularını, qorxularını və agresivliyini gizlətdiyində çətinlik çəkir.

Olşanski terroristlərə xas üç tip sindrom ifadə etmişdir:

• "Zombi Sindromu": Hər zaman döyüşməyə və təyin etdiyi düşmənə qarşı çıxmağa hazır bir tipdir. "Döyüşçü" ruha malikdir. Bu cür insanlar daim döyüş şərtləri içərisində yaşayarlar. Hüzur və səssizlikdən qaçınarlar. Çox yaxşı silah istifadə edərlər.

• "Rambo Sindromu": Əsəbi bir quruluşa malikdir və öz içində daim ikiləmə yaşar. Bir tərəfdən həyəcanın cazibədarlığına qapılar, digər tərəfdən bu cür hərəkətlərə qatılmasından ötəri vicdan əzabı çəkər. Bu insanlar özlərinə bir qurtarıcı gözüylə baxmaqdadır və "dünyanı qurtarma" missiyasını öz üzərinə götürür. Bu bir "missioner sindromudur".

• "intiharçı Aktivist Sindromu": təyin qurbanları ilə birlikdə öz həyatlarına da son verən intiharcılara məxsusdur. Bu cür insanlar ideoloji və inancları üçün canını fəda etməyə hazırdır. Intiharçı öz ölümüylə birlikdə ola bildiyi qədər çox düşməninin canını ala bilmə imkanından xoşbəxtlik duyur. Bunun üçün ölüm qorxusunu məğlub etməsi lazımdır. İntiharcılar ölümdən daha çox ölməyi başaramamaktan, yaralanmaqdan və polisin əlinə düşməkdən qorxurlar. Buna görə də xilas üçün çox vaxt ölməyi seçərlər.